ANESTEZİ SİSTEMLERİ ( CİHAZI ) VE BÖLÜMLERİ

 

Bölüm.1

Anestezi uygulamalarında, hasta için gerekli oksijen ve diğer medikal gazlar ile inhalasyon ajanlarının kontrollü ve gereken yoğunlukta verilmesine olanak sağlayan, hastaya yapay solunum yaptırabilen, cihazın içinde bulunan yada sonradan cihaza uyumu sağlanan monitörler ile hayati fonksiyonların yakından izlenmesini sağlayan anestezinin temel ekipmanına Anestezi Cihazı denir.

Anestezi uygulama araçları başlangıçta anestezik madde dolu bir şişe (ether), gaz tampon ve süngerden ibaret iken giderek günümüzün belirli seviyede ve hassas bir şekilde gaz ve anestezik maddeleri veren, yapay solunum ve monitörizasyon sağlayan gelişmiş anestezi makinalarına dönüşmüştür.

Modern anestezi makinaları artık bir cihazdan çok bir atölye (Workstation), olarak adlandırılabilecek hale gelmiştir. Bundan dolayı anestezi cihazlarına anestezi iş istasyonu adı da verilmektedir.

İlk anestezi cihazlarının görevi hastaya anestezi gazları ile yaşam için gerekli gazların karışımını sağlamaktır. Modern anestezi sunum sistemlerinde, hastaya sadece gaz, buhar ve oksijen verme fonksiyonlarının yanında birtakım monitörizasyon fonksiyonları da bulunur ve hastanın otomatik olarak ventilasyonu sağlanır.

Anestezi cihazlarının kullanım amacı anestezistin hastanın yaşamını güven altına almasını sağlamak ve yeterli miktarda anestezi vermesine yardımcı olmaktır. Bu amaçla kullanılan çeşitli tip ve kombinasyonlarda anestezi cihazları mevcuttur.

Günümüzde anestezi cihazları oldukça standardizedir ve birleşik devletlerde bu cihazların iki önemli üreticisi Datex-Ohmeda ve Drager medikal’dir. Bu firmalarca üretilen Drager ve Dateks-ohmeda markalı cihazlar ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Günümüz anestezi cihazları, içlerine yerleştirilmiş, güvenle kullanımını sağlayan emniyet özelliklerine ve aygıtlara, hasta solutma sistemlerine, kendi içinde bulunan veya sonradan eklenenebilen monitörlere, pnömatik ve eletromanyetik çalışabilen mekanik ventilatör ve cihazın tüm fonksiyonlarını izleyebilen bilgisayar sistemlerine sahiptir. Cihaz içinde bulunan mikroişlemcilerin kullanımı, yakın ve uzak bilgisayarlar ile ağ oluşturma ve hasta ile ilgili bilgilerin otomatik olarak saklanması gibi bir çok işlemin yapılmasına olanak sağlar.

 

• Anestesi Cihazlarında Bulunması Gereken Temel Bileşenler

Anestezi cihazları şekil, tasarım, kombinasyon olarak farklılık gösterebilir fakat markası ve üreticisi hangi firma olursa olsun bütün anestezi cihazlarında bulunması gerekenv temel bileşenler şunlardır:
Ø Gaz kaynağı veya gaz kaynaklarına bağlantı
Ø Manometre ve basınç düşürücü valvler
Ø Akım ölçerler (flowmetreler)
Ø Buharlaştırıcılar(vaporizatörler)
Ø Karbondioksit absorbanı
Ø Solunum devreleri
Ø Ventilatör
Ø Monitör

• Modern Anestezi Cihazlarından Beklenen Özellikler

Anestezi cihazlarından kullanımı, kendisinin ve bileşenlerinin dezenfeksiyonu gibi konular başta olmak üzere beklenen birçok özellik vardır. Bu özellikler şunlardır:
Ø Kompakt ve ergonomik yapıda
Ø Hipoksik(oksijeni az) karışım vermeyen
Ø Aynı zamanda azot protoksit veya hava verebilen
Ø Düşük akımla kullanılabilen
Ø Otomatik havayolu kontrolü yapan
Ø Tidal volüm garantili
Ø Dakika volümü garantili
Ø Taze gaz kompanzasyonlu
Ø Yenidoğandan erişkine kadar ventilasyon kapasiteli
Ø Karbondioksit absorsiyonu(emilim) yapan
Ø Ventilatör ve absorban kabı otoklavlanabilen
Ø Alarmları ve parametre sınırlayıcı mekanizmaları olan
Ø Sayısal ve/ veya şekil, grafik,dalga görüntülü ekranı olan
Ø Medikal gazlar ile anestezik ajan monitörü olan
Ø Kolay anlaşılabilir sade, kontrol ve görüntü paneli
Ø Manuel/kontrollü solunum değişimi

• Anestezi Cihazlarının İşleyişi

Anestezi cihazı, boru hattı yoluyla merkezi gaz santralinden yada cihaz arkasındaki yedek gaz tüplerinden (gaz kaynaklarından) medikal gazları alır; üzerinde buluna regülatör ve akım ölçerlerle istenilen gazların akımını kontrol ederek gerekli olduğunda gaz basınçlarını güvenli bir düzeye düşürür; son gaz karışımı içinde volatil anestezikleri buharlaştırır ve gazları, hastanın hava yoluna bağlanan bir solunum devresine verir.

Bir mekanik ventilatör solunum devresine bağlanır, ventilatör hasta solumaya başladığında veya manuel (balon) ventilasyon sırasında bağlantıyı sağlayan düğmenin ventilatör tarafına kapatılması ile devre dışı bırakılabilir. Solunum devresi ile hastaya verilen gaz karışımı hasta tarafından kullanılarak hastanın ekspirasyonu ile atık gaz sistemine verilerek ortamdan uzaklaştırılır. Akciğerlerdeki gazın tekrar solunduğu sistemlerde hastanın çıkardığı karbondioksit bir absorban yardımıyla elimine edilir.

 

Sistemi şematize edecek olursak :

Boru hattı gaz kaynağı & Yedek gaz silindirleri (Gaz kaynakları) → Anestezi cihazı gaz girişi  → Basınç azaltıcılar → Akım ölçerler → Vaporizatörler → Ortak  gaz çıkışı → Hasta solutma sistemi → Solunum devresi →  Hasta

 

Bölüm.2

• Medikal Gaz Kaynakları

Medikal gaz; anestezi, tedavi ve tanı amacıyla kullanılmak üzere üretilmiş ve paketlenmiş gaz olarak tanımlanır. Yasal açıdan ilaç olarak kabul edilen bu gazlar oksijen, azot protoksit, nitrojen ve medikal hava olup basınç altında silindir veya tanklara doldurulur. Ameliyathanelere dağılım ya doğrudan ameliyathanede bulunan silindirler veya merkezi gaz santralinden yapılır.

Merkezi gaz santralinde, gazlar birbirine bağlanmış büyük silindir (H-silindirleri, silindir bankası) veya tanklar içinde bulundurulur.

Bir çok küçük hastane , oksijeni bir taksim borusu(manifold) ile bağlı olan iki farklı yüksek basınç silindir bankası (H- silindirleri) içinde saklamaktadır.

Her zaman sadece tek banka kullanılmaktadır. Her bankadaki silindir sayısı günlük beklenen gereksinime göre belirlenmektedir. Manifold silindir basıncını (2000psi) hat basıncına düşüren (50 ± 5 psi *) valfler içerir ve her grup silindir tükendiğinde bankaları otomatik olarak değişir.

En sık kullanılan anestezik gaz olan nitröz oksitte hastanelerde H silindirleri içinde saklanır.

*1 psi =    68.948×10⁻³ bar /  68.046×10⁻³ atm. / 51.715 mmHg(tor)

• Sıvı Oksijen Tankı

Bilim, tıp ve sanayi zaman zaman çok düşük sıcaklıklara gereksinim duyar. -273’ün altındaki sıcaklıklar kriyojenik (çok düşük sıcaklık) sıcaklıklardır. Sıvı oksijen tankı, Oksijeni -175 ile -1500C’de sıvı halde bulunduran kriyojenik bir termos gibidir. Tankın altından bir bakır boru ile akan sıvı oksijen, bir buharlaştırıcıdan geçirilerek 60 psi basınçla boru hattına verilir. Bu şekilde silindirlerin 4 katı miktarda oksijen sağlanır.

• Gaz Boru Hatları

Silindirlerin sürekli olarak taşınma ve değiştirilmesi işleminden kurtulmak için özellikle büyük hastanelerde gazların merkezi gaz santralinden ameliyathaneye taşınması için boru hattı kullanılır. Boru hattı daha ekonomik, daha kolay ve pratik (büyük ve ağır silindirlerin taşınması hastane içinde güçtür) daha sessiz ve az yer kaplayan bir sistemdir.

Medikal gazlar merkezi gaz kaynaklarından operasyon odasına bakır borulardan oluşan boru ağı ile taşınırlar. Borular renk kodludur.

Hastanelerin gaz sunum sistemleri operasyon odasında tavandan sarkan hortumlar ya da karmaşık eklemli kollar şeklinde görülür. Anestezi makinesini de içeren operasyon odası aletleri bu boru sistemlerinin çıkışlarına renk kodlu hortumlarla bağlıdır. Diğer uç anestezi makinesine başka birinin yerine kullanılamayan ve yanlış hortumun kullanılmasını önleyen bir çap-indeks emniyet sistemi (çigs) ile bağlanırlar.

Anestezi cihazlarının çoğu oksijen, nitröz oksit ve hava içeren gaz girişlerine sahiptir. Makinelerde boru hattından gelen esas gaz kaynağı için ayrı, tali gaz kaynağı olan yedek silindir için ayrı girişler bulunur. Bu nedenle makinelerin her gaz için iki gaz giriş basınç manometresi de mevcuttur. Bir tanesi boru hattı basıncı için bir tanesi de silindir basıncı için.

Anestezi makinesi üzerinde gaz basıncının düştüğünü gösteren sesli ve ışıklı bir alarm bulunmalıdır. Medikal gaz kaynakları ve boru sistemleri sürekli olarak merkezi ve yerel alarm sistemi tarafından kontrol edilir.

Hastanelerin bazı zamanlarda tamiratı ve inşası, veya yenilenmesi sırasında gaz borularının yanlış döşenmesi, boru hattının nitrojen ile yıkanması, her gaz için ayrı bağlantı kodu veya sistemi kullanılmaması ölümle sonuçlanan kazalara neden olmuştur. Bunların önlenmesi için boru hattı ve bağlantıları için uluslararası standartlara uygun ulusal standartlar ve yasal düzenlemeler yapılması ve hastaya giden oksijen miktarının sürekli olarak izlenmesi(oksijen analizör) gereklidir.

Ayrıca boru hattı üzerindeki her hangi bir işlemden sonra hatlar mutlaka oksijen analizörü ile kontrol edilerek doğru gazın doğru hatta olduğu kesinleştirilmelidir.

Yıllar içinde boru hattında yıpranma, aşınma, partikül birikimi vs olabilir. Bu da yetersiz gaz akımı yanında anestezi makinesi ve ventilatörlerin bozulmasına neden olabilir.

• Yedek Gaz Silindirleri(Tüpleri)

Gaz boru sisteminde problem veya yetersizlik olduğunda kullanılmak üzere anestezi cihazının arkasında tüp taşıyıcılar üzerinde yerleşmiş olan oksijen ve azot protoksit tüplerine yedek gaz silindirleri (E-Silindir,tüp) adı verilir.

Medikal gazlar (genellikle azot protoksit ve oksijen ) ameliyathanelerde molibden çelikten yapılmış E-silindirlerde bulundurulur . Bu silindirler her zaman acil durumlarda kullanılırlar.

Kullanılmadığı durumlarda kapalı tutulurlar. Her ülkenin, bu silindirlerin yapımı ve kullanımına ait kural ve standartaları vardır. Hafif olmaları için molibden çeliğinden yapılırlar ve belirli zaman aralıkları ile bazı dayanıklılık testlerinden geçirilirler.

Silindirlerin içlerindeki gazın cinsine göre farklı renkte boyanmaları gerekir. Uluslar arası renk koduna göre Standart tüp renkleri tablodaki gibidir.

• Gaz Silindirlerin Kullanımında Dikkat Edilecek Noktalar

Gaz silindirlerin kullanımında dikkat edilecek noktalar şunlardır:

Ø  Silindirler üzerinde boş ağırlığı, maksimum basınç, test tarihi, gazın formülü yazılı olmalıdır,
Ø  Silindirlerin en zayıf noktaları valvleridir, silindirin devrilmesi ile valvde kırılma ya da kopma olduğunda gaz hızla dışarı çıkacak ve çıkan gaz silindiri etrafında hızla döndürerek değdiği noktalara çarpmanın etkisiyle zarar verecek özelliktedir.
Ø  Silindirlerin valvleri ve bağlantıları makine yağı ile yağlanmamalı ve silindir valvlerine yağlı ellerle dokunulmamalıdır. Yüksek basınçlı oksijenle makine yağı patlamalara neden olabilmektedir
Ø  Bir silindirin anestezi makinesi üzerinde yanlış bir yere bağlanmasını önlemek için boru sistemindekine benzer bir şekilde Pin indeks sistemi kullanılmalıdır. Bu anestezi makinesine yanlış gaz kaynağının bağlanmasını önler.

• Silindirler İçindeki Gazların Basınçları

Gazların basıncı atmosfer veya p.s.i (pounds per sqare inch) olarak ifade edilmektedir. Oksijen, helium, ve hava gibi medikal gazların silindirleri içindeki basınç tam dolu olduklarında 138 atmosfer (2000psi) kadar olup içlerindeki gaz azaldıkça basınçta azalacaktır. Azotprotoksit (nitröz oksit), siklopropan, karbondioksit gibi basınç altında sıvılaşan gazlar için durum farklıdır.

Tam dolu bir oksijen tüpü 2000 psi basınçtadır. Ve yaklaşık olarak 625 lt oksijen içerir. Oksijen sıkıştırılmış bir gaz olduğu için tüpteki hacim manometredeki basınçla doğru bağıntıdadır. Bundan dolayı 1000 psi basınç oksijen tüpünde 312lt gaz vardır. Bu durumda 2lt/dak akımla 2.5 saat yetecek oksijenin varlığından söz edilebilir.

Tam dolu bir nitröz oksit tüpü 750 psi basınçtadır ve 1590 lt. civarında N20 içerir. Nitröz oksit sıkıştırılmış bir sıvıdır, sıkıştırılmış oksijen gazından farklı davranır ve N20 tüpünün basıncı bütün sıvı buharlaşana kadar 750 psi olarak kalır ve ancak ondan sonra basınç düşmeye başlar. Basıncın düşmeye başladığı anda geride yaklaşık 400 lt N20 kalmıştır.

Kısaca, Oksijen kullanıldığında tüpün basıncı düşer, nitröz oksitte ise neredeyse tüp boşalana kadar basınç sabit kalır. (Vesile ile tarih olan konuda bilginiz olsun dedim, günümüzde bu silendir tüpler nerede ise yedek olarak dahi nadir kullanılmaktadır!)..

• Silindir Girişleri ve Cihaz Üzerinde Silindirlerin Yerleşimi

E- silindirleri anestezi cihazının arka tarafına yerleştirilirler. Ve genellikle boru hattında bir bozukluk olduğunda yardımcı kaynak olarak kullanılırlar. Bazı makinalar iki oksijen silindirine sahiptir. Böylelikle biri değiştirilirken diğeri kullanılabilir.

 
 
 

– Sayfa Başına Dön –

 

önceki sayfa | sonraki sayfa